شب یلدا به عنوان یکی از شب‌های مقدس در ایران باستان مطرح بوده و از سال ۵۰۲ قبل از میلاد در زمان داریوش یکم، به تقویم رسمی ایرانیان باستان راه یافت. مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند.
مردم قدیم با
ملاحظۀ بلندیِ روز در برخی فصول، و استفادۀ طولانی‌تر از نور و حرارت خورشید، روشنایی و
تابش خورشید را نماد نیکی دانسته که با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش است.
مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی - هند و اروپایی، دریافتند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است
و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می‌شوند، از همین رو آنرا
شب زایش خورشید (مهر) نامیده و آنرا آغاز سال قرار دادند کریسمس مسیحیان نیز ریشه
در همین اعتقاد دارد.
در برهان قاطع ذیل واژه «یلدا» چنین آمده‌است: "یلدا،
شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جَدی
و آخر قوس
باشد و آن درازترین شب‌هاست در تمام سال، و در آن شب یا نزدیک به آن شب، آفتاب به
برج جدی تحویل می‌کند و گویند آن شب به‌غایت شوم و نامبارک می‌باشد."
تاریکی نماینده
اهریمن بود و چون در طولانی‌ترین شب سال، تاریکی اهریمنی بیشتر می‌پاید، این شب
برای ایرانیان نحس بود و چون فرا می‌رسید، آتش می‌افروختند تا تاریکی و عاملان
اهریمنی و شیطانی نابود شده و بگریزند، مردم گرد هم جمع شده و شب را با خوردن،
نوشیدن، شادی و پایکوبی و گفتگو به سر می‌آوردند و خوانی ویژه می‌گستردند، هرآنچه
میوه تازه فصل که نگاهداری شده بود و میوه‌های خشک در سفره می‌نهادند. سفره شب
یلدا، «میَزد» Myazd
نام داشت و شامل میوه‌های تر و خشک، نیز آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان، «لُرک» Lork که از لوازم این جشن و
ولیمه بود، به افتخار و ویژگی «اورمزد» و «مهر» یا خورشید برگزار می‌شد.
شب یلدا را شب
میلاد خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ هم می‌دانند. دربارهٔ آن دو روایت عمده
رایج است. اول آنکه در این شب مهر، میترا یا آن‌چنان‌که در اوستا و نوشته‌های پادشاهان هخامنشی آمده، میثره (Mithra) به جهان بازمی‌گردد. او که
از ایزدان باستانی هند و ایرانی است ساعات روز را طولانی کرده و در نتیجه برتری
خورشید پدیدار می‌شود.
آئین مهرپرستی یا آئین مهر
برپایه پرستش میترا در دوران پیش از آئین زرتشت شکل گرفته‌است و در اروپا به آئین میترائیان هم گفته
می‌شود. بعضی پژوهشگران هم بر این باورند که در شب یلدا، پیامبری زاده می‌شود: «در
سال ۵۱ پادشاهی اشکانیان که مصادف است با سال ۱۹۶ میلادی، پیامبری در شب یلدا زاده
می‌شود. او را دو دولفین از آب بیرون می‌آورند، چه آنکه براساس آئین مهر، آب از
اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده‌است.»
در هر دو روایت،
شب یلدا شب تولد مهر است و این بازمانده از آداب مهری است که در شرق مدیترانه به
طور وسیعی رایج بوده و آثارش از جمله در معابد مهری باقیمانده در پالمیرا در اردن فعلی دیده می‌شود.
شباهت یلدا با
جشن‌های دیگر اقوام
جشن انقلاب زمستانی در بین دیگر اقوام باستان نیز
رایج بوده‌است. در روم باستان و همزمان با ترویج مسیحیت، پرستش سول اینویکتوس (خورشید شکست ناپذیر) ایزد پاگان رومی بسیار شایع بود و رومیان میلاد او را در زمان انقلاب
زمستانی جشن می‌گرفتند. سول اینویکتوس در آیین میترائیسم رومی نیز نقشی ویژه داشت. و حتی میتراس (معادل یونانی میترا
ایزد باستان ایرانی) لقب خورشید شکست ناپذیر را داشت.
سفره شب یلدا،
«میَزد» Myazd
نام داشت، یا به اصطلاح زرتشتیان، «لُرک» Lork که از لوازم این جشن و ولیمه بود که به افتخار و ویژگی «اورمزد» و
«مهر» یا خورشید برگزار می‌شد. . مردم شب را با خوردن، نوشیدن، شادی و پایکوبی و
گفتگو به سر می‌آوردند. در آیین‌های ایران باستان برای هر مراسم جشن و سرور آیینی، خوانی می‌گستردند که بر آن افزون بر
آلات و ادوات نیایش، مانند آتشدان، عطردان، بخوردان، برسم و غیره، برآورده‌ها و
فراورده‌های خوردنی فصل و خوراک‌های گوناگون، خوراک مقدس مانند «می‌زد» نیز نهاده
می‌شد.
محققان معتقدند
که مسیحیت غربی چارچوب اصلی خود را که به این دین پایداری و شکل بخشیده به مذاهب
پیش از مسیحیت روم باستان از جمله میترایسم
مدیون است و برای نمونه تقویم کلیساها، بسیاری از بقایای مراسم و جشن‌های پیش از مسیحیت بخصوص کریسمس را
در خود نگاه داشته‌است و کریسمس به عنوان آمیزه‌ای از جشن‌های ساتورنالیا و زایش میترا در
روم باستان در زمان قرن چهارم میلادی با رسمی شدن آیین مسیحیت و به فرمان کنستانتین به عنوان زادروز رسمی مسیح در نظر گرفته شد. هنگام توسعهٔ آیین‌های
رازورزی در اروپا و
سرزمین‌های تحت فرمانروایی امپراتوری روم و پیش از پذیرفتن آیین مسیحیت، رومیان هر ساله در روز ۱۷ دسامبر در
جشنی به نام ساتورنالیا به سیاره کیوان
(ساترن)، ایزد باستانی زراعت، احترام می‌نهادند. این جشن تا هفت روز ادامه می‌یافت
و انقلاب زمستانی را شامل می‌شد. از آنجا که رومیان از گاهشماری یولیانی در محاسبات خود استفاده می‌کردند روز انقلاب زمستانی به جای ۲۱ یا ۲۲
دسامبر حدوداً در ۲۵ دسامبر واقع می‌شد.
فرانتس کومون، باستان‌شناس بلژیکی و
بنیان‌گذار میتراپژوهیِ مدرن و دیگر میتراپژوهان همفکر او مفاهیم آیین میترایسم
روم را کاملاً برگرفته از آیین مزدیسنا و
ایزد ایرانی میترا
(مهر) می‌دانند اما این ایده از دهه ۱۹۷۰ میلادی به بعد به شدت مورد نقد و بازبینی
قرار گرفته‌است و اکنون به یکی از مسائل بسیار مجادله برانگیز در زمینه پژوهش
ادیان در دنیای روم و یونان باستان تبدیل شده‌است.
جشن تولد میترا
تنها آئینی نیست که به مسیحیت راه پیدا کرده‌است. میان سنت‌های مسیحیان و آئین
میترائیسم شباهت‌های زیادی وجود دارد. امروزه تمام مسیحیانی که تولد عیسی مسیح را
جشن می‌گیرند هنوز هم در روز جشن شومینه و شمع‌هایشان را روشن نگاه می‌دارند، درخت کریسمس را با چراغهای کوچک نورانی تزئین می‌کنند، شب زنده داری می‌کنند و
غذاهای مخصوص و ویژه می‌خورند؛ به دید و بازدید یکدیگر می‌روند و این مناسبت را در
کنار دوستان و اقوامشان جشن می‌گیرند؛ درست نظیر همان سنتی که ایرانیان باستان در
شب یلدا برگزار می‌کردند. کریسمس و یلدا تنها نمونه‌ای از بسیاری از باورها، آداب
و رسوم، نمادها، داستان‌ها و افسانه‌های مشترکی هستند که مردم ملل مختلف و مذاهب
مختلف را به هم پیوند می‌زنند.
تارنمای پرتو، : برگرفته از ویکی
پدیا با حذف و تغییراتی اندک
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر